Metallerin Boyama İşlemi

Metallerin Boyama İşlemi ve İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirleri

Herhangi bir yüzeyin üzerine uygulandığında, yüzeyi dış etkilerden koruyan ve estetik bir güzel görünüm veren malzemelere boya denmektedir. Kapı, pencere, balkon ve merdiven parmaklıkları, su depoları, panjurlar, büyük depolar, makina imalatları, fabrikalarda metal yüzeyler, köprüler, yapı konstrüksiyonları vb. daha birçok alanlardaki metal yüzeyler fiziksel veya kimyasal olarak dış etkenlere maruz kalmakta ve bu etkiler çürüme, kirlenme ve paslanmaya sebep vermektedir. Bu olumsuzluklara karşı bu yüzeylerin korunması amacı ile boyama uygulaması yapılmaktadır.

Boyalar temel olarak akışkan boya ve toz boya olmak üzere ikiye ayrılabilir. Akışkan boyalar sentetik, selülozik ve yağlı boya şeklinde olabilir. Akışkan boyalar uygulamadan önce inceltilerek kullanılır. Bu inceltme işleminde boyanın çeşidine göre su veya solvent (tiner ve benzeri) denilen kimyasallar kullanılır.

Sanayimizde ekonomik oldukları için solvent bazlı boyalar daha çok kullanılmaktadır. Bu sebeple iş sağlığı ve güvenliği açısından dikkatli olunmalı ve önlem alınmasını gerektirmektedir.  Solventler içerdikleri benzen sebebiyle tehlikelidirler. Benzen ve türevi kimyasalların tutuşma sıcaklıkları çok düşüktür, ayrıca bağımlılık ve kansere sebep olurlar. Toluen içerikli solventler kullanılarak bu riski azaltmak mümkündür. Benzen yerine toluen içerikli solvent kullanarak ikame yapmak ilk öncelik olmalıdır.

Boyalar kolay tutuşabildikleri için metal kaplarda ve ağzı kapalı olarak depolanmalıdırlar. İş sağlığı yönünden boyalarda dikkat edilmesi gereken kurşun içerikli olup olmadıklarıdır. Kurşun içerikli boyalar kurşun zehirlenmesine sebebiyet verdiğinden kurşunsuz boya kullanılması gerekmektedir.

Boyama işlemi genel olarak 4 başlıkta toplanabilir.

1. Fırça Yöntemi
2. Daldırma Yöntemi
3. Perde Yöntemi (perde seklinde akan boya altından parça geçer)
4. Püskürtme Yöntemi

Havalı Püskürtme, Havasız Püskürtme, Elektrostatik Püskürtme

Günümüz sanayisinde en çok kullanılan yöntem püskürtme yöntemi ile boyamadır. Havalı püskürtme ile boyama ve elektrostatik olarak boyama yöntemleriyle sıkça karşılaşılmak mümkündür.

Havalı püskürtme yöntemi hava ile basınçlandırılan boyanın boya tabancası ile tatbik edilmesi suretiyle yapılmaktadır. Uygulama esnasında çevreye çok fazla boya ve solvent saçılmaktadır. Bu sebeple boyamanın uygulama kabinlerinde veya açık alanda yapılması gerekmektedir. Bu yöntemde uygulayıcının maske ve benzeri kişisel korucu ekipmanlarını kullanması olmazsa olmazlardandır.

Bir diğer en çok karşılaşılan boyama yöntemi elektrostatik toz boyamasıdır. Elektrostatik boyama, farklı elektrikle yüklenmiş cisimlerin birbirini çekmesi prensibine dayanır. Boya deposundan emilen toz boya, hortumdan tabancaya taşınır. Tabancada toz taneciklerini (negatif) yüklenir ve topraklama ile pozitif hale gelen parçayı sarar. Daha sonra fırınlama işlemi ile yüzeye tutunan toz boyanın yapışması sağlanır. Bu boyama sisteminde solvent kullanılmamaktadır. Bu sebeple iş sağlığı açısından çok daha iyi bir uygulamadır. Elektrostatik boyamada fazla toz boya tekrar kullanılabildiği için daha ekonomik ve verimi yüksek bir uygulamadır.

Elektrostatik boyamada öne çıkan temel iş güvenliği riski elektrik çarpmalarıdır. Yüksek voltajlarda  (50-125 kV) çalışılan bu yöntemde elektrostatik yöntem tabanca marifeti ile uygulanmaktadır. Bu sebeple elektrostatik boyamada tabanca gövdesi muhakkak topraklanmalı, operatör topraklanması yapılan boya tabancasını çıplak el ile tutmalı ve yalıtkan ayakkabı giymemelidir. Bunun sebebi  tabancanın topraklamasında herhangi bir kopukluk veya bozukluk meydana gelirse operatörün eldiven kullanmayarak çıplak elle tabancayı tutması ve yalıtkan ayakkabı giymemesi yükün üzerinde birikmemesine ve toprağa iletilmesine sağlayacaktır.

Kurutma (Fırınlama)

Boyama işleminden sonra boyanın kuruması gerekmektedir. Akışkan boyalarda boya içindeki solventin uçucu özelliği kullanılarak bünyeden atılması sağlanmaktadır. Bu kurutma işlemi genelde kurumaya bırakmak sureti ile gerçekleşir. Toz boya uygulamasında ise boyanın boyama yüzeyine yapışması için 200 derecede fırınlama yapılması gerekmektedir.

Kurutma işlemi bant sistemi üretimlerde askıdaki parçanın fırın içinde gezmesi suretiyle olurken. Daha küçük işletmelerde kurutma fırınlarının içerisine parçaların konularak fırınlanması ile gerçekleşir. İş sağlığı ve güvenliği açısından bakıldığında kurutma fırınlarının kapılarının içeriden açılabilecek şekilde olması veya çalışanın içeride kalmaması için uygun sistemin kurulması gerekmektedir. Fırın dışarısında ise yüksek sıcaklık uyarı işaretlemeleri yapılmalıdır.

Metal Boyahanelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yaklaşımları

Yukarıda genel hatları ile metal sektöründe boya işleminin uygulamalarından ve aşamalarından genel hatları ile bahsedildi. İş sağlığı ve güveliği açısından boyahanelerde olması muhtemel riskleri aşağıda belirtildiği gibi sıralamak ve değerlendirmek gerekir.

1. Yüzey hazırlama işlemlerinde hareketli kısımlar ile temas riski olabileceği için taşlama ve zımparalama tezgâhlarının koruyucularının takılı olarak kullanılması gerekmektedir.
2. Kumlama işlemlerinde kumun etrafa saçılması sonucu zeminin kayganlaşma ihtimaline karşı önlemler alınmalı, kapalı sistem kumlama makinalarında ise makinanın çalışması esnasında kapağının açılması engellenmelidir.
3. Boyahanelerde gerek macunlama gerek astar ve son kat boyama işlemlerinde en önemli husus uygun bir havalandırma sisteminin kurulmasıdır. Günümüz sanayisinde karşılaşılabilecek en büyük sorun uygun havalandırma sistemlerinin bulunmamasıdır.

Havalandırmanın olmadığı elektrostatik toz boyamasında toz patlaması riski, solvent bazlı boyamalarda ise (solventin kolay tutuşabilir özelliğinden dolayı) yangın ve patlama riski büyük ölçüde önem arz etmektedir.

Boya ve solvent buharı havadan ağırdırlar ve boyama esnasında zemine çökerler. Bu sebeple boyahanelerde havalandırma üstten hava girişi zeminden hava çıkışı olacak şekilde yukarıdan aşağıya doğru tatbik edilmelidir. Havalandırma sisteminin saatte en az 6 tam hava değişimi yapabilecek şekilde tasarlanması ve uygulanması gerekmektedir.

Havalandırma sistemi emilen havanın filtrelerden geçirilmesi veya su perdesi yöntemlerinde birisi seçilebilir. Filtreli sistemlerde dikkat edilecek husus filtrelerin sıkça değiştirilmesi ve bu filtre değişimlerinin kayıt altına alınmasıdır.

4. Boyahanelerde yukarıda bahsedilen patlama ve yangın riski sebebiyle tutuşturucu kaynakların ortamdan uzaklaştırılması bir diğer hayatı önlemdir. Boya yapılan mahalde exproof (alev sızdırmaz) özellikte olmayan motorların, prizlerin, armatürlerin ve armatür anahtarlarının bulunmaması gerekmektedir.

Sanayimizde karşılaşılan önemli bir hata ise boya yapılan bölümün yakınlarına kaynak ve kesme tezgâhlarının yerleştirilmesidir. Kaynak ve kesme işlemlerinden sıçrayabilecek kıvılcımların olası bir yangın ve patlamaya sebep olma ihtimaline karşı işyeri yerleşiminde bu bölümler boya yapılan yerin uzağına yerleştirilmelidir.

5. Boyahanelerde dikkat edilecek bir diğer husus ise aktif bir yangın söndürme sisteminin mevcut bulunmasıdır. Boyahane yangınları B tipi sıvı madde yangınlarıdır. Bu sebeple su ve klasik yangın söndürme cihazları ile müdahale edilmemeleri gerekmektedir. Boya yapılan bölümlere boğucu söndürme prensibi ile imal edilmiş olan kuru kimyevi tozlu veya CO2 Gazlı söndürme cihazları yerleştirilmelidir.
6. Boyahanelere iş sağlığı yönünden bakıldığında kurşun içerikli boyalardan kaynaklanan kurşun zehirlenmesi (kesici dişlerde mavi çizgi, baygınlık, kaslara inme vb) ve solventlerden kaynaklanan bağımlılık ve kanser riski ön plana çıkmaktadır. Boyadan kaynaklanan meslek hastalığı tespiti ülkemizde yılda 30 kişiyi geçmemektedir. Bunun nedeni boya konusundaki bilincin ülkemizde çok az olmasındır.

Bahsi geçen sağlık riskleri değerlendirildiğinde boyahanelerde ikame(değiştirme) yöntemine gitmek ilk tercih olmalıdır. Kurşun içerikli boyalar yerine kurşunsuz boya kullanmak ve benzen içerikli solvent yerine toluen içerikli solvent kullanmak veya su bazlı boya kullanmak yerinde ikame yöntemleri olacaktır.

7. Uygun havalandırma ve ikame yöntemi ilk öncelik olarak uygulandıktan sonra çalışanlara da uygun kişisel koruyucu seçmek ve kullandırmak gerekmektedir. Kapalı ortamda yapılan boyama işlemlerinde oksijen beslemeli tam yüz maskesi, antistatik elbise ve eldiven(elektrostatik toz boyamada eldiven kullanılmaz), açık alanda veya havalandırmalı alanda çalışanlara ise FFP2 tipi maske verilmelidir.

Toz boyama ve boya öncesi yüzey hazırlama işlemlerinde ise FFP1 tipi toz maskeleri yeterli olmaktadır.

8. Kurutma fırınlarında çalışanın fırın içerisinde mahsur kalmasına karşı kapılar içeriden açılabilecek şekilde tesis edilmeli veya çalışanın içeride kalmasını engelleyecek bir önlem alınmalıdır.
9. Boyama işlemi yapılan bütün işyerlerinde işyerinden izole edilmiş ayrı birkimyasal depolama alanının bulunması gerekmektedir. Boyalar ve solventler işyerinde gereğinden fazla bulunmamalı ve gelişi güzel depolanmamalıdır. Ayrıca boya ve solventler metal kaplarda depolanmalı, plastik kaplarda boya ve solvent karıştırmalı, taşıma işlemi yapılmamalıdır.
10. Boyahanelerde çalışanlara temel iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin yanında işleri ile ilgili yukarıda belirtilen diğer risklerinde öncelikli olarak anlatılması, kısa ve öz talimatlar haline getirilip işyerinin gerekli yerlerine asılması gerekmektedir. Çalışanların kişisel koruyucularını nasıl kullanacakları uygulamalı olarak anlatılmalıdır.