I-GENEL PROFİL
İnsanlar çok eski tarihlerden itibaren ağaçların dallarını ve gövdelerini kullanarak eşya yapmışlardır. Bu dallar ve kalın gövdeler şekle sokulmaya çalışılırken insanların icad ettiği kesici aletler işi kolaylaştırmıştır. Yemek yerken kullanılan kaplar, kaşıklar, avlanırken kullanılan sivri uçlu oklar ve diğer basit eşyalar ahşap materyale şekil verilerek yapılmıştır. Tarih içinde yeni bulunan aletler, teknikler ve tecrübe ile imal edilen eşyaların çeşitililiği artmış ve insanların istedikleri şekli tahtaya vermeleri daha kolay hale gelmiştir. Zaman ilerledikçe insanların evlerinin ve evlerinde kullandıkları eşyaların ahşap olması ‘marangozluk ve mobilyacılık’ mesleğini doğurmuştur.
Makinalaşmanın az olduğu dönemlerde, mekanik basit aletlerin kullanımı ile, daha çok el işçiliğine dayanan ürünler üretilmiştir. Ancak sanayii devrimi ile birlikte, mobilyacılık sektöründe kullanılan makinalar da değişmiştir. Kısa bir süre içinde tahtaları kesen, onlara istenilen şekli veren, yüzeylerini zımparalayarak pürüzsüz hale getiren makinalar yapılmıştır. Günümüzde de bu makinalar, teknoloji ilerledikçe geliştirilmekte ve ahşaba şekil vermek konusunda daha çok imkanı marangozlara tanımaktadır. Bütün bu gelişmelere rağmen bu sektör, sanatın ve el emeğinin hala çok değerli olduğu bir sektördür. Makinalar, standartlaştırılmış bazı işlemleri yerine getirmektedir ancak arzu edilen şeklin tasarlanması ve bu makinalar yardımıyla hayata geçirilmesi önemli ölçüde ustalığa bağlıdır.
Mobilyacılık sektöründe tahtaya şekil verilirken kullanılan aletlerin ve makinaların tamamı, son derece tehlikelidir. Hemen hepsi kesici, düzeltici, inceltici ve koparıcı dişliler, testereler ve bıçaklarla çalışır. Ayrıca bu makinaların tamamen otomatize olmaması, işin elle yapılmasını gerektirdiğinden, kaza tehlikelerini de beraberinde getirmektedir.
Gelişmiş ülkelerde de, az gelişmiş ülkelerde de, genellikle mobilyacılık sektöründe faaliyet gösteren firmalar, küçük ölçeklidir. ABD’de bile sektördeki firmaların %86’sı 50’den az işçi çalıştırmaktadır.
II- AHŞAP ve MOBİLYA İMALAT SEKTÖRÜNDE KAZALAR, HASTALIKLAR VE TEHLİKELER
II.1. Kazalar
Ahşap ve mobilyacılık sektöründe en çok karşılaşılan sağlık sorunları, kazalardan kaynaklanmaktadır. Bu kazalar genellikle genç ve deneyimsiz işçiler arasında daha sık görülmektedir. Sektörün yapısı itibariyle, çalışanların mesleki bir eğitime tabi olmuş olma oranlarının düşük olması ve işin makine başında öğrenilmesi kaza riskini arttırmaktadır. Bu kazaların önemli bir bölümü sıradan sıyrıklar ve kesiklerden oluşmaktadır. Ancak sıyrıkların ve kesiklerin enfeksiyon kapması sonucu ciddi hastalıklar da ortaya çıkabilir. Bunlarla birlikte kullanılan makinaların keskin olması ellerin ve parmakların kopmasına(amputasyon*) da neden olabilir. Ayrıca makinalar kullanılırken duruş bozuklukları, kas-iskelet sistemi ile ilgili rahatsızlıklara neden olmaktadır.
II.2. Hastalıklar
II.2.1. Kimyasal Tehlikelerden Kaynaklanan Hastalıklar
Tahta kesilirken, şekillendirilirken, baskılanırken, zımparalanırken ve cilalanırken tahta tozuna sunuk (maruz) kalınır. Bu tozların etkileri, sunuk kalınan süre ve toz parçacıklarının büyüklüklerine göre değişiklik gösterir. Gözler, bu tozlar nedeniyle kızarabalir, allerjik reaksiyon gösterebilir. Cilt ve gözeneklerin de bu tozlarla kaplanması kontakt dermatite* neden olabilir.
Bu tozlar en çok solunum yollarını etkiler. Nefes alırken bu tozların burun boşluklarına, akciğerlere ve sinuslere gitmesi bazı hastalıklara neden olmaktadır. Burun allerjik reaksiyon gösterebilir ve sürekli salgı üretir ki bu da sürekli akıntıya neden olur. Astım* ve bronşit* en sık rastlanan rahatsızlıklardır. Kavak, kırmızı sedir, gül ağacı, tik ağacı, maun ve köknarın kontakt dermatite* neden olduğu bilinmektedir. Kavak, kırmızı sedir, gülağacı ve maunun ayrıca astıma neden olduğu saptanmıştır.
ABD, İngiltere, Hollanda, İtalya, Fransa, Finlandiya, Danimarka, Kanada ve Avusturalya’da marangozluk yapanlar arasında nazal sinüs kanserinin* görüldüğü rapor edilmiştir. Ancak özellikle ikinci dünya savaşından sonra bu ülkelerde kullanılan makinaların ve teknolojilerin değişmesi ve bunlarla birlikte koruyucu önlemlerin arttırılması, ortamdaki tozu vakumla çeken aparatların yaygın kullanımı bu riski oldukça azaltmıştır. Ne var ki tozla birlikte, formaldehit ve asbestos gibi kanserojenlere de önemli ölçüde maruz kaldığı bilinen işçilerde akciğer kanseri* riskinin çok daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
Tahtalar, mobilya sektöründe işlenirken genellikle dışarıdan kimyasallar eklenir. Yapıştırıcılar, çözücüler, cilalar, insektisitler(böceklere karşı koruyucucu), fungisitler(mantarlara karşı koruyucu), su ve neme karşı koruyucular, boyalar, pigmentler ve vernikler, bunlardan bazılarıdır. Bunların neredeyse tamamı uçucudur ve tahta işlenirken veya ısıtılırken ve yakılırken ortamda açığa çıkabilirler. İçlerindeki en önemlileri toluen, metanol, metil etil keton, n-butil alkol ve diklorometandır.
II.2.2. Biyolojik Tehlikelerden Kaynaklanan Hastalıklar
Tahtalar, biyolojik bulaşıcıları taşıyor olabilirler. Ağaç kabuğunda yetişen küf ve mantar, allerjik reaksiyonlara neden olabilir. Akçaağaç, kızılağaç ve mantar(cork)ağacının kabuklarında bulunan mantar sporlarını solumak ise akciğer hastalıklarına(suberosis, sequosis) neden olmaktadır.
III-AHŞAP VE MOBİLYA İMALAT SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN İŞÇİLERİ İÇİN SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Mobilya ve ahşap işleme sektöründe görülen kazalar ve meslek hastalıklarını önlemek konusunda öncelikle makinalarda ve ortamda alınacak önlemlerin, eğer bu başarılamazsa Kişisel Koruyucu Donanımların kullanımının büyük önemi vardır. Öncelikle işçiler kullandıkları makinalar ve ortamdaki riskler konusunda eğitilmeli, risk analiz yöntemleri kullanılarak görülen ve görülmesi muhtemel kazaların nasıl ortadan kaldırılabileceği incelenmelidir. Eğer var olan tehlikeler ortadan kaldırılamıyorsa o zaman bu tehlikelerle karşılaşma riski azaltılmalıdır. Bu tehlikelerle karşılaşıldığında sakatlanma ve yaralanma riskini aza indirmek için ise kişisel koruyucu donanımların uygun kullanımının büyük önemi vardır.
Daha önceki bölümlerde anlatıldığı gibi tahta tozları son derece tehlikeli olabilir. Bulunulan ortamda iyi bir havalandırma zorunludur. Bu yoksa ya da yeterli olmazsa tozlar ortalıkta uçuşacak ve sürekli çalışanlar tarafından solunulacaktır. Bunlarla birlikte yapıştırıcılar, vernikler, pigmentler, boyalar, tinerler ve çözücüler gibi solunulduğu zaman ciddi rahatsızlıklar yaratan kimyasallar sektörde sürekli kullanıldığı için bütün bu sayılan risklere karşı solunum koruyucu maskeler ve eğer gerekiyorsa solunum cihazları kullanılmalıdır.
Tozlar ve tahtalar kesilirken etrafa sıçrayan kıymık ve ince parçacıkların göze gelmesi durumunda körlüğe neden olabilecek kadar önemli yaralanmalar söz konusu olabilir. Bunu önlemek için öncelikle, tehlike ile işçiler arasına engeller konulması gerekir. Başarılı olunamazsa göz yaralınır ve gözün enfeksiyon kapması işleri daha da zor hale getirebilmektedir. Bunun için mutlaka göz koruyucu donanımlar olan gözlükler kullanılmalıdır.
Ağaç işlerinde kullanılan araçlar uygun kullanılmadıkları takdirde tehlikeli sonuçlar doğurabilecek özelliklere sahiptir. Bu yüzden kullanım sırasında dikkatli olmak ve kullanım talimatlarına uymak çok önemlidir. Bu makineler kulllanılırken gerekli göz koruyucular ve yüz kalkanları kullanılmalıdır. Eğer çalışma alanında üç adım ilerideki bir kişinin konuşmasının duyulamadığı seviyede gürültü varsa bu gürültü duyma bozukluklarına yol açabilir. Böyle durumlarda gürültü seviyesine uygun kulak koruyucuların kullanılması gerekir. Ağaç işlerinde karşılaşılan en büyük tehlikelerden olan toz ve talaş çalışma ortamında bulunuyorsa oluşan tozun büyüklüğüne göre gerekli solunum yolu koruyucuları kullanılmalıdır. Ahşap taşıma sırasında ele kıymık batmaması için eldiven giyilmelidir. Fakat dönen aksamların bulunduğu makineler kullanılıyorsa eldiven, makine parçalarına takılabileceği için, kullanılmamalıdır. Ayağa ağır parçaların düşme tehlikesi olduğunda ayak koruyucu ayakkabıların giyilmesi gerekir. Makineler çalıştırılmadan önce makine koruyucuların yerlerinde ve işlevli durumda oldukları kontrol edilmelidir. Ayrıca makinenin yere sabitlenmiş olduğu da kontrol edilmelidir. Aksi takdirde çalışmaya başlanmamalıdır. Güç düğmesi çalıştırılmadan kilit sistemlerinin ve durdurucu parçaların kaldırılması gerekir. Açma/Kapama düğmelerinin operatörün ulaşabileceği alanda bulunması gerekir. Açma düğmesi yanlışlıkla açılmalara karşı uygun kenarlılarla korunmalıdır. Kesme parçaları fazladan kuvvet gerektirmeden işlevini yerine getirecek kadar keskin ve temiz olmalıdır. Parçaların değiştirileceği, ayarlama yapılacağı veya temizleme yapılacağı zamanlarda makine kapatılmalıdır. Malzemeyi kesme parçalarına yönlendirmek için bir itme gereci kullanılmalıdır. Bu işlemi elle yapmak kazalara neden olabilir. Makinenin bulunduğu ortam çalışanların düğmeleri, dönen parçaları ve malzemeyi iyi görebilecekleri şekilde aydınlatılmalıdır. Ayrıca ışık kaynağının çalışanın gözünü almayacak bir yerde konumlandırılması gerekir. Makinenin bulunduğu alan işin yapılabilmesi ve diğer çalışanların çarpmaması için gerekli büyüklüğe sahip olmalıdır. Uzun parçalarla çalışılırken tezgahı genişletmek için ek zeminler kullanılmalıdır. Uzun parçalar makineye giriş ve çıkışlarda desteklenmelidir. Ağaç işleri makinelerinin kullanımı sırasında toz ve talaş oluştuğundan, bulunulan ortamın havası etkili bir havalandırma sistemi ile temizlenmelidir. Makineye güç getiren kablolar ya baş hizasının üstünde ya da yerde, ayağa takılmayacak şekilde sabitlenmelidir. Çalışma alanı daima temiz ve düzenli olmalıdır. Yerde biriken talaşlar hemen temizlenmelidir. Bu makineleri eğitimli ve tecrübeli operatörler kullanmalıdır. Makinenin zarar gören parçaları hemen değiştirilmelidir, bu parçalarla asla çalışma yapılmamalıdır. Makinelerde yapılacak ayar veya parça değişikliklerinden önce makine kesinlikle kapatılmalıdır.
Ağaç işleri tezgahlarının dönen parçalarına kaptırılabilecek bol giysiler, kravatlar, atkılar, kolyeler bu makineler kullanılırken veya bunların çevresinde çalışılırken giyilmemelidir. Makine kullanımı sırasında vücut pozisyonunun düzgün olması gerekir. Farklı vücut pozisyonlarında yaşanabilecek kaymalar vücut bölümlerinin zarar görmesine neden olabilir. Makinelerin veya kıyafetlerin talaştan temizlenmesinde basınçlı hava kullanılmamalıdır. Makinenin kesici parçaları elle temizlenmemelidir, makine durduğunda bir fırça veya çubuk yardımıyla parçalar talaştan ve kıymıktan temizlenebilir. Operatörler makineleri çalışır vaziyette bırakıp gitmemelidir, kapama düğmesine basıldıktan sonra makine tamamen durduğunda alanı terketmelidirler. Makinenin çalışmayı bırakmış parçaları makine durmadan çıkarılmaya çalışılmamalıdır. Çalışma sırasında operatörün dikkati dağıtılmamalıdır ve tehlikeli şakalar yapılmamalıdır.
Ağaç işleme işlerinde kendi özelliklerine göre önlem alınması gereken çok çeşitli makineler ve tezgahlar bulunmaktadır. Aşağıda bu makineler ve bunlardan kaynaklanacak iş kazalarını önlemek için gereken tedbirler sıralanmıştır.
Torna çalıştırılmaya başlamadan önce tüm kelepçelerin ve sabitleyicilerin güvenli konumda olduğundan emin olunmalıdır.
Akciğer kanseri, yapısal olarak normal akciğer dokusundan olan hücrelerin gereksinim ve kontrol dışı çoğalarak akciğer içinde bir kitle (tümör) oluşturmasıdır. Burada oluşan kitle öncelikle bulunduğu ortamda büyür; daha ileriki aşamalarda ise çevre dokulara veya dolaşım yoluyla uzak organlara yayılarak (karaciğer, kemik,beyin vb. gibi) hasara yol açarlar. Bu yayılmaya metastaz adı verilir.
Bir uzvun (kol veya bacağın) bir kısmını veya tamamını, tıbbi nedenlerden dolayı kesilmesine veya kopmasına amputasyon denir. Damar hastalıkları, trafik kazaları, iş kazaları, tümörler, mikrobik hastalıklar, doğumsal anomaliler, yanıklar ve şeker hastalığına bağlı, daralmış olan damarlarda kan dolaşımı azalır. Beslenemeyen, oksijenlenemeyen doku giderek solar, soğur; şiddetli ağrılara neden olur. Deride ülserler denilen yaralar çıkar ve bu durum giderek o dokuda daha da ilerler ve nekroz denilen ölü dokuya veya gangrene çevrilir. Bu durumda, hastayı kurtarmak ve ölü dokunun ilerlemesini önleme amacıyla, tutulan uzvun kesilmesine karar verilir.
Astım, solunum yollarının ataklar halinde gelen tıkanmaları ile kendini gösteren kronik bir hastalığıdır. Astımda solunum yollarının şişmesi ve tıkaçların oluşması sonucu havanın akciğerlere girip çıkması engellenir. Hastalar ataklar arasında kendilerini iyi hissederler. Ataklar sırasında öksürük, göğüste sıkışma hissi, solunumda hızlanma, hırıltı ve nefes darlığı olur. Astımlı hastalar çevredeki birçok maddeye astımlı olmayanlara göre daha duyarlıdır. Bu uyarılar hastalarda hırıltı ve öksürüğe yol açar.
Bronşit, akciğerlere giden havayollarının iç yüzündeki zarın iltihaplanmasıdır. Akut ve kronik olarak iki gruba ayrılır.
1- Akut Bronşit: Genellikle grip, kızamık, boğmaca veya tifo gibi hastalıklar sırasında görülür.
2- Kronik Bronşit: Bu çeşit bronşitte; havayollarını yağlayan bezler büyümüş, iç yüzlerinde bulunan tüyler görevini yapamaz olmuştur.
Kontakt dermatit, derinin bazı maddelerle teması sonucu oluşan bir reaksiyondur. Bu reaksiyonların % 80’ i tahrişe bağlı reaksiyonlar (örneğin: bulaşık yıkama sonucu oluşan el gibi), % 20’ si de allerjik reaksiyonlardır. Reaksiyon temastan hemen sonra oluşmaz. Temas sonrası 1-3 gün sonra oluşan belirtiler genellikle 1 hafta veya daha sonra kaybolur. Deri kırmızı, kaşıntılı, iltihaplı ve kabarcıklı bir hal alır. Reaksiyon genellikle temas yerinde en yoğundur; derinin diğer bölgelerinde de olabilir.
Nazal Sinüs Kanseri, burunun arkasında, alında ve yüzde yer alan soluk alırken hava ile dolan sinüs boşluklarındaki hücrelerin normalden fazla çoğalarak tümör oluşturmasıdır. Bunun sonucunda bu boşluklar tıkanır ve bazı belirtiler ortaya çıkar.
